Türk askerlerin götürüldüğü esir kamplarının bulunduğu ülkelerde, toplam 26 ülkede 54 adet Türk şehitliği yaptırılmıştır. Bu şehitliklerin 36’sı savaşın geçtiği bölgelerde, 18’i de esir düşen askerlerimizin götürüldükleri esir kamplarının olduğu yerlerdedir.

Bu şehitlikler, Milli Savunma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Türk Şehitlikleri ve Anıtları Vakfı, Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) gibi kurum ve kuruluşlar tarafından inşa edilmişlerdir. Halen bu kurum ya da bağlı kuruluşlar tarafından bakımları yapılmaktadır.

Türk şehitliğinin bulunduğu ülkeler, Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Cezayir, Çek Cumhuriyeti, Filistin, Güney Kore, Hindistan, Irak, İngiltere, İran, İsrail, İtalya, Japonya, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Letonya, Libya, Lübnan, Macaristan, Malta, Mısır, Myanmar, Polonya, Romanya, Rusya, Sırbistan, Suriye, Suudi Arabistan, Ukrayna, Ürdün ve Yunanistan.

Özel dosya ilk olarak "Azerbaycan Türk Şehitlikleri" ile haberimizi açıyoruz..

AZERBAYCAN’DA TÜRK ŞEHİTLİLERİ

Azerbaycan, Türkiye’yle Türk dünyası arasında köprü olması ve geçmişte Türkiye’nin bu bölgeyle ilgili Turancılık politikaları sebebiyle ayrı bir öneme sahiptir. Özellikle 1918’de kurulan Kafkas İslam Ordusu komutanlığına Kardeşi Enver Paşa tarafından atanan Nuri Paşa Gence’ye 25 Mayıs 1918’de ulaştığında Kafkas İslam Ordusu’ndaki asker sayısı, Azerbaycan kolordusundan yapılan bin kişilik takviyeyle on iki bine ulaşmıştı.

25 Mayıs–17 Kasım 1918 tarihleri arasında cereyan eden harekâtta Kafkas İslam Ordusu Gence, Gökçay, Aksu, Kürdemir ve Şamahı istikametinde taarruzla 15 Eylül 1918’de Bakü’yü, daha sonra Karabağ ve Dağıstan’ı düşman işgalinden kurtarmıştı. Ancak Kafkas İslam Ordusu, Bakü’nün kurtuluşu için yaptığı savaşlarda 1130 şehit vermiştir. Bu sebeple Azerbaycan’da birçok yerde Kafkas İslam Ordusu şehitlerinin anıt mezarları bulunmaktadır.

Bakü Türk Şehitliği

Şehitlikte 1918 yılında Rus Ordusu tarafından işgale uğrayan Azerbaycan’a yardım etmek için gelen Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu’ndan şehit olan 1130 askerimiz yatmaktadır. Bu askerlerimizin anısına Bakü Milli Meclisi karşısında 15 Eylül 1999’da yaptırılmıştır. Şehitliğin bakımından Bakü Askeri Ataşeliği sorumludur.

Fatmayı Türk Şehitliği

Bakü’nün 30 km. batısında iki şehit mezarının bulunduğu şehitliktir. Bakımından Bakü Belediye Başkanlığı’nın sorumlu olduğu şehitliğin yapım tarihi bilinmemektedir. Azerbaycan’da bulunan Türk iş adamlarının ve halkın katkılarıyla 1993 yılında onarılmıştır.19 Maştaga Şehitliği’ne bağlı olarak bakım ve onarımları yapılmaktadır.

Göyçay Türk Şehitliği

Göyçay, Bıgır Köyü yakınında 248 şehidimizin yattığı şehitliktir. Bakımından Bakü Askeri Ataşeliği sorumludur. Şehitlik anıtı 13 Eylül 2002’de inşa edilmiştir.

Maştaga Türk Şehitliği

Merdekan Şehrinde, Merdekan bölgesindeki yaralılar için hastane olarak tahsis edilen bir okulun bahçesinde bulunan şehitlikte iki şehit yatmaktadır. Mezarların bir kısmı Ruslar tarafından tahrip edilmiş olup bugün sadece 2 mezar yeri bilinmektedir. 1990 yılında yapılan ve bakımı Bakü Askerî ataşeliği tarafından üstlenilen şehitlik, 13 Kasım 2003’de restore edilmiştir.

Neftçala Türk Şehitliği

Neftçala şehrinin Banke Köyü’nde on şehidin bulunduğu şehitliktir. 18 Aralık 2001’de yapılmış olup, bakımından Bakü Askerî Ataşeliği sorumludur.

Nahçivan Türk Şehitliği

Nahçivan şehrinde Haydar Aliyev Sarayının yanında temsili anıttır. Karabağ muharebelerinde şehit olan Azerbaycan askerlerinin de gömülü olduğu Şehitler Hıyabanı olarak bilinen yerde bulunmaktadır. Şehitlik 1918–1920 yılları arasında Nahçivan’daki kardeşlerini Ermeni zulmünden kurtarmaya gelen kahraman Türk askerlerinin hatırasına atfen temsili anıt mezar olarak yapılmıştır. Ayrıca anıt mezardan ayrı olarak sağ ve sol duvarlarda bulunan pirinç levhalar üzerine Nahçivan’da bulunan Türk askerleri ile ilgili tarihsel süreç özet olarak anlatılmıştır. Bu kapsamda aşağıdaki ifadelere yer verilmiştir: “1917 yılında Çarlık Rusya’sının yıkılmasından sonra Nahçivan’ı ele geçirmek isteyen Ermeniler silahlanmaya ve Nahçivan’a vahşice saldırmaya başladılar.

Kardeşlerine yapılan bu vahşete kayıtsız kalmayan Türkiye Mayıs 1918’de Binbaşı Halil Bey’i Nahçıvan’a gönderdi. Binbaşı Halil Bey halkı teşkilatlandırarak Ermenilere karşı mukavemet etmeye başladı. Haziran 1918’de Culfa’daki Yaycı Köyü’ne 10.000 kişilik kuvvetle saldıran Ermeni Andranik 4.000 kadar masum çocuk, kadın ve ihtiyarı vahşice öldürdü. Yapılan vahşet o kadar büyüktü ki ölenleri defnedecek insan bulunamadı ve cesetler günlerce ortada kaldı. Andranik 17 Temmuz’da Nehrem Köyü’ne saldırdı. Nehrem ahalisi bu saldırıya kahramanca karşı koydu. Nehrem’e girmeyen Ermeniler 20 Temmuz’da Nahçıvan’a saldırmaya başladılar. Bunun üzerine Türk Ordusu kardeşlerinin yardımına geldi. Andranik kuvvetlerini dağıtarak Ermeni vahşetine son verdi. Nahçivan ahalisi kardeş Türk Ordusunu büyük bir sevgi ve coşku ile karşıladı. Nahçıvan’ın müdafaası ile görevlendirilen 1’inci Kafkas Kolordusu Komutanı Kazım Karabekir Paşa 7 Ağustos’ta karargâhı ile birlikte Nahçıvan’a geldi.” 30 Mayıs 2001’de yapılan şehitliğin bakımından Türk Silahlı Kuvvetleri Bakü Ataşeliği Nahcivan Yardımcılığı sorumludur.

Şalyan Türk Şehitliği

Azerbaycan’da en son açılan Türk şehitliğidir. Şalyan Türk Şehitliği, Bakü’nün, Kafkas İslam Ordusu tarafından 15 Eylül 1918 tarihinde Ermeni ve Bolşevik çetelerinden temizlenmesinin yıl dönümü kutlamaları çerçevesinde, onarım ve düzenlenmelerden sonra 15 Eylül 2012’ de açılmıştır.

UHA Haber Merkezi - ÖZKAN KARACA